بیایید به گذشته برگردیم و شما را به قرن هجدهم میلادی در پیشاور پاکستان ببریم. وضعیت امروزی این مقبره به‌قدری ویران و متروکه است که هیچ‌کس با دیدن این دیوارهای فرسوده نمی‌تواند حدس بزند که در پشت آن، داستانی از عشق یا یک میراث تاریخی باشکوه پنهان شده است.
پری‌چهره که بود؟
براساس گفته‌ی بسیاری از تاریخ‌نگاران مشهور، پری‌چهره، همسر محبوب نادر شاه افشار بود. نادر شاه از سال 1736 تا 1747 پادشاه ایران بود و بنیان‌گذار سلسله‌ی افشاریه محسوب می‌شد. به دلیل مهارت‌های نظامی‌اش، مورخان او را با لقب‌های "ناپلئون آسیا" و "اسکندر ثانی" یاد کرده‌اند.
با این حال، درباره‌ی ارتباط پری‌چهره با نادر شاه، نظرات متفاوتی وجود دارد.
در کتاب‌هایی که درباره‌ی تاریخ پیشاور نوشته شده، از جمله "حصار، شهر و دروازه‌ها" و "فرهنگ سرحد"، از پری‌چهره به‌عنوان "محبوبه‌ی نادر شاه" یاد شده است.
میجر ایم نواز خان، که نویسنده‌ی بیش از 113 کتاب به زبان‌های اردو، پشتو و انگلیسی است، در کتاب خود "پیشاور، تاریخ ناگفته"، از پری‌چهره با عنوان "همسر محبوب نادر شاه" یاد کرده است.
از سوی دیگر، بخت محمد، پژوهشگری که در اداره‌ی باستان‌شناسی ایالت خیبر پختونخوا مشغول تحقیق درباره‌ی تاریخ پری‌چهره است، می‌گوید: "مقامی که در آن دوران برای پری‌چهره در نظر گرفته شده بود، تنها درباریان و افراد خاندان سلطنتی از آن بهره‌مند می‌شدند. "
براساس تحقیقات بخت محمد، پری‌چهره همسر نادر شاه بود و در سال 1739، همراه با او از ایران به پیشاور سفر کرد.
وی در گفت‌وگوی اختصاصی با بی‌بی‌سی اظهار داشت که "از آنجا که این ملکه‌ی نادر شاه، جنگجو نبود و در امور حکومتی دخالتی نداشت، در منابع تاریخی مهم، نامی از او برده نشده است. درحالی‌که وقایع مهم آن دوران به‌صورت مستند موجود است، اما اطلاعات درباره‌ی ملکه پری‌چهره، تنها از طریق کتاب‌های تاریخ‌نگاران محلی و روایات شفاهی که به‌مدت طولانی در قالب داستان‌های عامیانه نقل شده‌اند، به دست ما رسیده است. "
به گفته بخت محمد، این که نادر شاه افشار از ناصرخان والی پیشاور خواست که تا برگشت او از هند از خانواده اش محافظت کند. و سپس عازم نبرد شد، دلیلی محکم بر این است که او بانویی محلی نبود، بلکه از ایران همراه شاه آمده بود و در پیشاور هیچ خویشاوند نزدیکی نداشت.
دکتر علی جان، که از پژوهشگران تاریخ پیشاور است، نیز تحقیقات بخت محمد را تا حد زیادی درست می‌داند. او معتقد است که پری‌چهره از ایران همراه نادر شاه آمده بود، و دلیل اصلی این امر این است که نادر شاه در جریان فتوحات مهم، او را با خود همراه می‌کرد. اما از آنجا که پری‌چهره هیچ نقشی در جنگ‌ها نداشت، نام او در منابع تاریخی معتبر ثبت نشد.
حدود چهار دهه پیش، قاری جاوید اقبال در کتاب "فرهنگ سرحد" درباره‌ی پری‌چهره چنین نوشت:
"او تجسمی از نهایت زیبایی و جوانی بود. هیچ سندی از نام اصلی او در دست نیست، اما به دلیل همین زیبایی بی‌مانند، به نام پری‌چهره شهرت یافت. "
ورود نادر شاه به پیشاور و سپردن پری‌چهره به ناصر خان
براساس گفته‌ی مورخان، در سال‌های 1738 و 1739، هنگامی که نادر شاه برای حمله به دهلی از قندهار حرکت کرد و از طریق کابل و خیبر وارد پیشاور شد، بر تخت هند محمد شاه گورکانی، سیزدهمین و آخرین امپراتور مقتدر گورکانی، حکمرانی می‌کرد. او، نواب ناصر خان را به‌عنوان حاکم پیشاور منصوب کرده بود.
ناصر خان، به‌دلیل آینده‌نگری، تدبیر و مدیریت هوشمندانه‌اش، توانست پیشاور را از ویرانی ناشی از حمله‌ی سپاه نادر شاه محفوظ نگه دارد. هنگامی که نادر شاه با سپاهیانش به پیشاور رسید، ناصر خان برای نشان دادن حسن نیت، دروازه‌ی شهر را گشود و خود شخصاً در کوتله محسن خان به استقبال او رفت و کلید شهر را به او تقدیم کرد.
نادر شاه که تحت تأثیر رفتار شایسته‌ی ناصر خان قرار گرفته بود، او را به میزبانی خود برگزید و تصمیم گرفت چند روزی در پیشاور بماند. اما در همین زمان، پری‌چهره که در اثر سفر طولانی دچار ضعف و بیماری شده بود، روزبه‌روز بدحال‌تر شد. بیماری او شدت یافت و نشانه‌ای از بهبودی دیده نمی‌شد.
نادر شاه، که قصد داشت به سمت دهلی پیشروی کند، حضور پری‌چهره را در این سفر پرمخاطره مناسب ندانست. از سوی دیگر، خود پری‌چهره نیز نادر شاه را ترغیب کرد که به‌جای بازگشت، به فتوحات خود ادامه دهد.
این یک تصمیم سخت برای نادر شاه بود. او که به شدت به پری‌چهره علاقه‌مند بود، نمی‌خواست او را در وضعیت بیماری تنها بگذارد. اما سرانجام، او را تحت مراقبت ناصر خان گذاشت و تأکید کرد که در تیمارداری او هیچ کوتاهی نشود. سپس، با سپاهیانش عازم دهلی شد.
مرگ پری‌چهره و تدفین او در پیشاور
در "فرهنگ سرحد"، قاری جاوید اقبال وضعیت پری‌چهره را پس از رفتن نادر شاه چنین توصیف می‌کند:
"پس از عزیمت نادر شاه، روزبه‌روز حال پری‌چهره وخیم‌تر شد. با وجود تلاش‌های فراوان برای درمان، جوانی و زیبایی‌اش همچون خورشید در حال غروب، رو به افول نهاد. سرانجام، در همان بیماری جان سپرد. "
در کتابی که دکتر سید امجد حسین شاه، پژوهشگر دانشگاه پیشاور، نوشته است، به خادمی جوان که از ایران همراه ملکه آمده و به‌دلیل مهارتش در قصه‌گویی معروف بود، اشاره شده است. گفته می‌شود که پری‌چهره، با درخواست از ناصر خان، او را احضار می‌کرد و قصه‌های او درباره‌ی شجاعت نادر شاه را می‌شنید.
اما یک روز، هنگامی که پری‌چهره در حال گوش دادن به داستانی بود، ناگهان چشم از جهان فروبست.
ناصر خان، مطابق با رسوم آن زمان، دستور داد او را در باغی، در مقابل مهمان‌خانه‌ی سلطنتی و دربار، به خاک بسپارند.
بازگشت نادر شاه و ساخت مقبره‌ی پری‌چهره
بخت محمد در تحقیقاتش نوشته است که در آن دوران، اخبار از طریق قاصدان منتقل می‌شد. به همین دلیل، خبر درگذشت پری‌چهره نیز از طریق پیام‌رسانان به نادر شاه در دهلی اطلاع داده شد.
زمانی که نادر شاه از این موضوع آگاه شد، به‌شدت اندوهگین و سوگوار گشت. پس از حدود 56 روز اقامت در دهلی و پیروزی در نبرد، نادر شاه به پیشاور بازگشت و تصمیم گرفت خود بر ساخت مقبره‌ی باشکوهی برای پری‌چهره نظارت کند.
برای این منظور، از کابل، قندهار و ایران، سنگ‌های قیمتی و جواهرات آورده شد. مقبره‌ی پری‌چهره در فضایی بزرگ، همراه با باغ‌های زیبا در اطراف آن، ساخته شد. پس از اتمام این مقبره، نادر شاه به ایران بازگشت.
توجه دیرهنگام اداره‌ی آثار باستانی و وضعیت کنونی مقبره‌ی پری‌چهره
مدیریت حفاظت از مکان‌های تاریخی در ایالت خیبر پختونخوا بر عهده‌ی مدیریت باستان‌شناسی است. بااین‌حال، دکتر علی جان، از پژوهشگران تاریخ پیشاور، معتقد است که در مورد حفظ مقبره‌ی ملکه‌ی نادر شاه، سهل‌انگاری و بی‌توجهی آشکاری دیده می‌شود.
طبق قانون آثار باستانی خیبر پختونخوا، مصوب 2016، تمامی بناها و مکان‌هایی که بیش از صد سال قدمت داشته باشند، به‌عنوان آثار تاریخی ثبت می‌شوند. بر اساس همین قانون، بازسازی و مرمت بسیاری از بناهای تاریخی در پیشاور آغاز شده است.
در همین راستا، توجه بخش باستان‌شناسی به مقبره‌ی پری‌چهره نیز جلب شد.
دکتر عبدالصمد، مدیر بخش باستان‌شناسی، اذعان دارد که از اهمیت تاریخی این مکان کاملاً آگاه است، اما زمین مقبره در حال حاضر تحت تصرف افراد بانفوذ محلی قرار دارد. به همین دلیل، سال گذشته، نامه‌ای به معاون کمیسر پیشاور ارسال شده بود و خواسته شده بود تا این مکان به دولت بازگردانده شود.
به گفته‌ی مدیر باستان‌شناسی، با همکاری دولت محلی و اقدامات جدی از سوی معاون کمیسر، این مکان تحت نظارت رسمی آنان قرار گرفت و در مرحله‌ی نخست، پس از پاک‌سازی محوطه، کارشناسان باستان‌شناسی تلاش کردند تا مقبره‌ی پری‌چهره و دو قبر دیگر (که متعلق به خاندان نواب ناصر خان هستند) را حفظ و بازسازی کنند. همچنین، برنامه‌هایی برای تبدیل این مکان به یک جاذبه‌ی گردشگری در نظر گرفته شده است.
در همین راستا، اداره‌ی باستان‌شناسی، برای حفظ هویت تاریخی این مکان، در ورودی محوطه یک تابلو اطلاعاتی نصب کرده و آن را به‌عنوان "اثر تاریخی" به ثبت رسانده است.
قابل ذکراین که؛
در شهر پیشاور اسامی برخی محله ها و نام بعضی از اقوام و فامیل ها برگرفته شده از نام مشاغل و افرادی است که بواسطه حضور قشون نادری دراین شهرحضور یافته و حتی پس از بازگشت نادرشاه از لشکرکشی به هند در این منطقه ماندند و به ایران بازنگشتند.
https://www.lahoreinternational.com/2022/03/
t.ly/fqwIQ
نظر شما